Veel mensen zijn ontevreden, maken zich druk, protesteren en gaan de straat op. Niet alleen in Nederland maar in heel Europa, en nog meer in Zuid Amerika; daar gaat het er nog massaler en fanatieker aan toe. Maar ook in de Verenigde Staten, in China, India, Rusland zijn er demonstraties, uiten mensen kritiek en zijn ze ontevreden. Overal is er iets gaande. De protesten en betogingen van de jaren zestig verbleken erbij. Het is alsof er een virus over de wereld gaat waarmee iedereen te maken heeft en dat oproept tot protest en uiting geeft aan kritiek, aan ongenoegen met de situatie. Velen komen in opstand en accepteren dingen niet langer. Vermoedelijk is er in de wereld nog nooit zo’n massaal protest geweest. Het gebeurt gelijktijdig in bijna alle landen en gebieden. Het is overal hetzelfde maar tegelijk overal verschillend. Waartegen men protesteert, de onderwerpen waartegen men zich richt, zijn divers. Er is zo op het eerste gezicht geen gemeenschappelijke problematiek. Het gaat over godsdienst, zelfstandigheid, werkloosheid, over belangen, afscheiding, armoede, over terreur, milieumaatregelen tegen teveel stikstof en nog veel meer. Maar er lijkt een diepere laag zichtbaar te worden van ontevreden mensen die zich niet meer vertegenwoordigd en gesteund weten door de representanten van het politieke bestel. Er heerst veel scepsis rond de traditionele legitimatie van de macht. Het gezag van degenen die daar de scepter zwaaien verkruimelt en de perspectieven die worden aangereikt worden gewantrouwd. Het is nuttig vanuit het vermoeden over diepere oorzaken wat meer naar de huidige protesten en betogingen te kijken. Misschien levert het aanwijzingen op om de aanwezigheid van zo‘n diepere laag all over the world te kunnen bevestigen.
In Nederland zijn er de ontwikkelingen rond milieu en natuur, over het teveel aan stikstof en de maatregelen die daarvoor moeten worden getroffen. De boeren, in de regel zeer getrouw aan koning en Vaderland, zijn daarvoor in actie gekomen. Zij voelen zich het kind van de rekening. Maar ook de bouwvakkers demonstreren en de onderwijzers. Men klaagt over lonen. Veel ouderen klagen over hun pensioen dat niet waardevast is en zelfs kleiner wordt, terwijl jongeren zich weer druk maken om hun ouderdomsvoorzieningen. Dan is er de onrust over zwarte piet en wat al niet meer. Maar het is niet alleen Nederland, ook in Frankrijk heerst veel onrust. De actie van de gele hesjes laat zien dat mensen in de onderste lagen van de samenleving het niet meer nemen. In de steeds complexere en meer gefragmenteerde samenleving uiten veel beroepsgroepen hun kritiek op het slecht functioneren van het democratisch bestel waar de elite de dienst denkt uit te maken. Duizenden Fransen maken hun grieven kenbaar op websites en in registers bij gemeentehuizen. In Engeland is de verwarring misschien nog groter omdat daar veel boosheid en onzekerheid heerst over de Brexit. Velen willen niet langer onder het juk van de EU doorgaan en anderen willen absoluut geen afscheiding. De Engelse politiek maakt er een janboel van. Delen van het Verenigd Koninkrijk zoals Schotland en Ierland leggen zich niet langer neer over wat er in London wordt gezegd.
Ook in Spanje is onrust. Menigeen maakt zich kwaad over het autoritaire Madrid dat hard optreedt tegen de onruststokers in Catalonië en Baskenland. Anderen vinden dat dit nog niet ver genoeg gaat. In Barcelona gaan bijna wekelijks mensen de straat op om te protesteren. Dat gebeurt ook in Hongkong waar mensen weigeren de Chinese machthebbers te gehoorzamen. In Barcelona organiseert men studiedagen waar mensen uit Hongkong zijn uitgenodigd en waar men elkaars protestbewegingen bespreekt, bijvoorbeeld over hoe men een vliegveld bezet. In Italië, Griekenland en Hongarije, om slechts een paar landen te noemen, roepen mensen om betere voorzieningen, om een andere politiek en vooral andere mensen. In de Oekraïne wordt de komiek Zelensky president. Frankrijk kreeg de toenmalig onbekende Macron en Amerika koos Trump als alternatief voor het politieke establishment.
In Zuid Amerika is de onvrede misschien wel het grootst. Reisbureaus adviseren in Argentinië uit de buurt van de vele betogingen te blijven. In Bolivia is de president na aanhoudende protesten uiteindelijk afgetreden en weet niemand hoe het verder moet. Ook in Chili zijn hevige onlusten. Sinds de tariefsverhogingen in het openbaar vervoer worden winkels geplunderd en gebouwen in brand gestoken. Onlangs is de noodtoestand afgekondigd. In Venezuela vinden dagelijks hevige protesten plaats en vaak wordt de invoer van hulpgoederen voor de bevolking geblokkeerd. Feitelijk zijn er twee presidenten, hetgeen verdeeldheid en chaos teweegbrengt, en proberen duizenden mensen het land te ontvluchten. In Brazilië worden veel steden in het noordoosten permanent geteisterd door rellen waarbij demonstranten onder meer banken, politiebureaus en bussen beschieten en in brand steken. De regering zet extra militairen in.
Het leek jaren goed te gaan in Zuid Amerika. Niemand weet precies waar die grote onrust vandaan komt. De Pink Tide, de golf van vernieuwing, lijkt wegge-ebt en de terugloop van de economie zet kwaad bloed. Die situatie lijkt op de ontwikkelingen in het Midden-Oosten waar de Arabische lente is uitgemond in conflicten en oorlogen met duizenden slachtoffers en gruwelijk geweld. Zo kunnen we nog even doorgaan want ook in China, India, Rusland zijn er onlusten en onvrede die de overheden proberen in te dammen. Een mondiale studie zou de moeite waard zijn om te achterhalen wat de achterliggende factoren zijn die de aarde teisteren. Te gemakkelijk richten we ons op de symptomen, maken we ons druk om de Brexit of zwarte piet. Dat is begrijpelijk maar dan doen we ook aan symptoombestrijding en vergeten we de onderliggende mondiale verandering die een ander mens-zijn lijkt aan te kondigen. Want naast de mondiale milieucrisis en de daarmee gepaard gaande veranderingen in de natuur, lijkt er zich ook een meer emancipatoire crisis van het innerlijk bewustzijn van mensen te ontwikkelen. Misschien heeft de snelle en ingrijpende ontwikkeling van de sociale media de fundamentele gelijkheid van mensen blootgelegd en denken velen dat ze met dezelfde kansen en mogelijkheden de posities van de elite hadden kunnen innemen. Die doorvoelde oneerlijkheid en onrechtvaardigheid die velen ervaren, blokkeert door het ontstane wantrouwen dan ook alle aangereikte perspectieven voor de toekomst en stelt politici voor een onmogelijke opgave.
Natuurwetenschappers roeren zich om duidelijk te maken dat de fysieke toestand van de aarde geweld wordt aangedaan. Ze pleiten voor maatregelen om de opwarming van de aarde tegen te gaan en de wereld bewoonbaar te houden. Het wordt tijd dat ook de sociale wetenschappers van zich doen spreken door te onderzoeken en aan te geven hoe achter de massale protesten het mensbeeld verandert. Het ziet er naar uit dat een partijpolitieke elite niet langer in staat is om met achttiende-eeuwse middelen, zoals een verouderd politiek systeem met verkiezingen, mensen te vertegenwoordigen en leiding te geven of perspectieven aan te reiken.
Piet Winkelaar, november 2019