Vermoedelijk zijn er weinig mensen in dit land die de wereld mondiaal of vanuit een geopolitieke visie benaderen. Ik schat hoogstens vijf procent van de bevolking. En daarvan lijkt Rob de Wijk het voortouw te nemen. In de geactualiseerde editie van zijn boek ‘De slag om Europa’ over hoe China en Rusland ons continent uit elkaar spelen, laat hij dat ook zien. Er wordt het nodige over deze mondiale politiek geschreven en meestal op een oordelende en veroordelende manier. Zo beschuldigt de Amerikaanse professor Timothy Snyder in ‘De weg naar onvrijheid’ al na enkele bladzijden de Russen en Chinezen van bedreigend en oorlogszuchtig gedrag en noemt hij alle prominente Russen fascisten. Dan is het een verademing Rob de Wijk te lezen die vooral op de eerste honderden bladzijden de mondiale ontwikkeling probeert uit te leggen, te verklaren en de historische gang nog eens op een rijtje te zetten om dan pas met moraal en oordeel te komen.
Naast de zwakte laat de Wijk ook de kracht van de Europese Unie zien. Vooral de regulerende functie van Europa, de standaardisering van handelsakkoorden, het ontwikkelen van wetsartikelen, voorwaarden bij het sluiten van onderhandelingen en afspraken, dat alles maakt volgens hem Europa tot de regelsupermacht van de wereld. Dat lijkt me een sterk punt waarvan ik me niet eerder bewust was. Hij noemt Europa steevast de Unie als een samenwerking van staten.
Hij pleit ook voor meer samenwerking en voor een gezamenlijke defensiemacht, maar constateert ook dat er veel nationalisme en populisme in de verschillende landen heerst die dit uit alle macht blokkeren. Hij richt zich tegen het nationalisme, maar daar ligt nu juist het probleem waar hij te gemakkelijk overheen stapt. De meeste instanties, de media, de politiek, het bedrijfsleven en de reclame bureaus melden dagelijks het belang van het eigen land en moedigen de prestaties aan van Nederlanders aan die met voetbal, wetenschap of kunst buitenlanders de baas zijn. Max Verstappen en Annemiek van Vleuten zetten Nederland in vuur en vlam, niet een geopoliticus die het nationalisme veroordeelt. En nee, dat is geen ander nationalisme zoals soms wordt betoogd. Mensen zijn chauvinistisch. Rob de Wijk vraagt om een geopolitieke benadering maar het is een kleine groep die mondiaal denkt en zich tegen nationalisme richt.
Kijk en luister naar de journaals op de media en je merkt dat het vooral nationale ontwikkelingen en nationale gebeurtenissen zijn die aan de orde komen. En dat gebeurt in alle landen. Misschien is Frankrijk nog wel het meest chauvinistische land en die wil dan ook de leiding nemen in Europa en tegen andere landen zeggen dat ze niet zo nationalistisch moeten zijn.
Het lijkt me niet voldoende mensen met je betoog te overtuigen, ze van gedachten te laten veranderen. Daar gelooft bijna niemand meer in. Er zou meer en anders over nationalisme nagedacht moeten worden, of er moet anders mee worden omgegaan, meer toelaten en accepteren.
Rob de Wijk snijdt natuurlijk ook de oorlog in Oekraïne aan. Vandaar de geactualiseerde editie waar de relatie met de Oekraïne aan de orde is die de posities van Europa en Rusland behoorlijk doen verschuiven. Het wonderlijke is dat juist het nationalisme de oorzaak van de oorlog vormt. De staat Oekraïne wil autonoom zijn met een eigen taal, een eigen politiek en een eigen nationaliteit alsmede een eigen voetbalelftal, eigen sport, eigen kunst en bovenal een eigen geschiedenis. Tegelijk betoogt Rob de Wijk dat het nationalisme van de Oekraïne en de oorlog die dit teweegbrengt de onderlinge samenwerking tussen de autonome staten in Europa aanzienlijk versterkt.
Het is dan toch zaak wat meer in te gaan op wat precies onder nationalisme moet worden verstaan. Nationalisme voor mondialisten blijkt zowel negatief als positief te zijn. Het is prima als het maar bescheiden en niet te opvallend aanwezig is, maar verwerpelijk als mensen trots zijn op hun land, zich op de borst slaan en uitbundig te keer gaan. Anders gezegd, het lijkt erop alsof het nationalisme van geopolitici soms iets anders is dan het nationalisme van de oranje uitgedoste supporters van het Nederlandse elftal of de Nederlandse historie retorica van Baudet. Schandelijk, Nederland stelt niets voor. Hou je rustig, ons land heeft misdaden genoeg gepleegd.
De vraag is of een onderscheid tussen negatief en positief nationalisme recht doet aan de alledaagse werkelijkheid en wat de kern van het verschijnsel is. Misschien moeten we een hybridisch nationalisme erkennen en accepteren, en tegelijk opgaan in een groter geheel. We zijn geneigd de negatieve kanten te bestrijden, te ontkennen of niet willen zien, alleen de positieve kanten beamen we. Zo is het met veel dingen. In onze westerse traditie zijn we sterk geneigd in of – of te denken en niet in en – en. Uit andere delen van de wereld kunnen we vaak leren dat mensen meer schizofrene wezens zijn dan ze zelf willen aannemen en dat we meer met tegenstellingen moeten leven. Dat is oefenen, maar het kan het leven vaak makkelijker maken. Dat geldt vermoedelijk ook voor nationalisten en mondialisten.
Piet Winkelaar
oktober ‘22