In voorhistorische tijden wezen we met enig ceremonieel een bok aan die het onrecht, de schuld en de misdaad van de leefgemeenschap vertegenwoordigde en die vervolgens het bos of de woestijn werd ingestuurd. Daarmee was de groep van al het kwaad en alle schuld bevrijd en bleef men bevrijd en smetteloos achter in een geweldige en aantrekkelijke samenleving.
In zekere zin doen we dat we dat in wat afgezwakte vorm nog steeds.
Wanneer er in het voetbalstadion een plastic beker naar de voetballers wordt gegooid, en er wordt ook nog iemand geraakt, dan wordt het spel stilgelegd. Maar als de schuldige is gevonden en opgepakt, wordt deze afgevoerd en vastgezet. De voetballer die zich dramatisch op de grond liet vallen, de scheidsrechter die een bedenkelijke beslissing nam en de vele toeschouwers die joelden en schreeuwden worden gevrijwaard. Ook de onverantwoordelijke verkoper van bier en plastic bekertjes aan minderjarige voetbalfans is bevrijd van alle schuld, want de zeventienjarige gooier van de plastic beker draagt de schuld van alles en iedereen. Hij wordt niet de woestijn ingestuurd of terechtgesteld, maar krijgt gevangenisstraf en mag nooit meer een voetbalstadion in.
Premier Rutte die in het complexe en soms chaotische politieke bedrijf verschillende fouten heeft gemaakt, dat ook toegaf, wordt als de schuldige van heel de Nederlandse politiek beschouwd, de man die niet te vertrouwen is, die de zaak belazert. Hij is de zondebok die het gekrakeel van politici, van bedreigers en onruststokers op de schouders krijgt en weggestuurd zal moeten worden zodat alle politici weer onkreukbare personen worden, de bedreigers het beste met iedereen voor hebben en de Nederlandse politiek in een bewonderenswaardig en rustig vaarwater terecht komt, want ook al die oppositiepartijen, de onbetrouwbare meelopers, die deden hun stinkende best, zijn allemaal prima mensen maar werden gedwarsboomd door die ene man die crisis na crisis liet voortbestaan.
Bij de oorlog in Oekraïne is een heleboel misgegaan, in de twee corrupte landen zijn er vieze spelletjes gespeeld en er zijn door alle betrokken partijen fouten gemaakt. Maar alles kan worden goed gemaakt als er een zondebok is, Poetin die zich ook schuldig heeft gemaakt, krijgt de fouten van de NAVO, van de vele betrokken politici, van de berichtgevers en geldschieters als zondebok op zijn nek. De schuldige dient zo snel mogelijk terechtgesteld te worden, verwijderd, vernietigd, want dan is al die ellende tegelijk verdwenen, dan leven we weer in een vredig Europa met regeringen die hartverwarmend het goede doen. En dan zijn we trots dat we in zo’n geweldig werelddeel wonen.
Het kan een opluchting zijn als we weten wie het gedaan heeft, wie de schuldige is van de ellende waarmee we geconfronteerd worden. Dan is de lucht opgeklaard, weten we de oorzaak, hebben we het kwaad uit de wereld geweerd en hoeven we niet te denken dat er nog anderen zijn of dat we er zelf nog een rol bij hebben gespeeld. Wij zijn met onze makkers de onschuldigen, we zijn vooral ook onschuldiger geworden doordat de zondebok al het onrecht met zich mee heeft genomen. Doch we vergeten dat het een truc is, dat al de andere fouten, misdaden en slechte eigenschappen niet verdwenen zijn, maar dat we ze niet meer onder ogen hoeven te zien. We hebben het slechte van de situatie waar wij en vele anderen deel van uitmaken afgeschoven op de schuldige zondebok en meestal zijn we zo naïef dat we denken dat wij en de meesten van ons daardoor goede en foutloze mensen zijn.
Piet Winkelaar
juni 2023