Een verre van een hedonistische kreet, instrueert carpe diem ons om een leven van betekenis te leiden.
Misschien heeft u wel eens het verhaal gehoord van een jonge visser die zich vermaakte aan de oever van een prachtige rivier toen er een gestreste zakenman langskwam.
De zakenman stopte voor de visser en zei: “Je zult niet veel vis vangen met die ene hengel. Je bent nog jong. Als je in plaats daarvan zou werken, zou je geld kunnen verdienen, veel netten kunnen kopen en meer vis kunnen vangen.”
“En wat levert me dat op?”, vroeg de visser.
“Met meer geld zou je een boot kunnen kopen en nog meer vis vangen!”
“En wat zou dan mijn beloning zijn?”, antwoordde de visser.
De zakenman werd geagiteerd: “Je zou meer boten kunnen kopen, veel mensen inhuren om voor je te werken!”
“En wat zou mij dat opleveren?” herhaalde de visser.
Nu was de zakenman zeer geïrriteerd. ‘Ziet u het dan niet? Je zou een hele vloot vissersboten kunnen opbouwen, die over de hele wereld laten varen, en honderden werknemers hebben die voor jou vis vangen!
Nogmaals vroeg de visser: “En wat zou dan mijn beloning zijn?”
De zakenman riep: “Je zou zo rijk kunnen worden dat je nooit meer hoeft te werken voor de kost! Je zou de rest van je dagen hier kunnen doorbrengen, zonder je zorgen te maken!”
De visser glimlachte en zei: “Is dat niet precies wat ik nu aan het doen ben?”
Pluk de dag
Misschien is deze visser bekend met het concept van carpe diem, een Latijnse uitdrukking die ‘pluk de dag’ betekent. Het is een van de oudste filosofische motto’s in de westerse cultuurgeschiedenis en werd meer dan 2000 jaar geleden voor het eerst opgemerkt door de Romeinse dichter Horatius.
Carpe diem betekent dat je je moet concentreren op wat er nu gebeurt. Geniet van het unieke karakter en de waarde van elk moment in het leven, in het besef dat de tijd vliegt en het leven kort is.
In feite is carpe diem nauw verwant met een andere Latijnse uitdrukking, memento mori, wat betekent “vergeet niet dat je zult sterven”. Zoals Shakespeare heel expliciet zei, zijn we allemaal “voer voor wormen”. Met het besef dat je leven zal eindigen, maak er het beste van zolang je leeft.
Het belang om stil te staan bij het verstrijken van de tijd
Carpe diem betekent verschillende dingen voor verschillende mensen. Voor sommigen is het genieten van een rustig leven of gebruik maken van een eenmalige kans. Waar carpe diem niet mee verward moet worden is hedonisme – de overtuiging dat aardse genoegens het belangrijkste zijn in het leven. Carpe diem vertegenwoordigt veel meer dan dat. Terwijl het motto het heden gebruikt als een hulpmiddel voor de toekomst, kan het hedonisten niet schelen wat de toekomst brengt. Zij zullen immers dood zijn en het zal te laat zijn om nog plezier te maken.
In die geest is het betreurenswaardig dat het idee van carpe diem is gekaapt door reclamemakers die er een oproep tot opzichtige consumptie van hebben gemaakt. Het heeft niets te maken met een obsessie voor onmiddellijke bevrediging binnen een consumptiecultuur.
Het is ook belangrijk om carpe diem niet gelijk te stellen met fatalisme, het geloof dat alle gebeurtenissen van tevoren vastliggen. Hier doel ik op mensen die nauwelijks over de toekomst nadenken, berustend als ze zijn dat ze die niet kunnen beïnvloeden. Fatalisten leven een alledaags bestaan, niet omdat ze plezier zoeken, maar omdat ze de toekomst aan het lot overlaten.
Een grotere gerichtheid op het heden
Sommige mensen leven in het verleden. Je zou zelfs kunnen zeggen dat ze erin vastzitten omdat ze blijven piekeren over wat er is gebeurd. Anderen brengen een groot deel van hun leven door met dromen over de toekomst en wat er kan gebeuren. Zij construeren steeds weer twijfelachtige scenario’s van toekomstige gebeurtenissen.
Carpe diem serieus nemen betekent niet dat je je verleden vergeet of de toekomst negeert. Zoals elke coach of psychotherapeut die met probleemcliënten te maken heeft gehad je kan vertellen, is het enge idee dat de dag aangrijpen over leven in het hier en nu gaat een illusie. Het verleden en de toekomst hebben een aanzienlijk gewicht.
In plaats daarvan gaat carpe diem over het besteden van meer aandacht aan het heden. Dus, hoewel het verleden en de toekomst je zullen beïnvloeden, zouden ze je niet moeten beheersen.
Spijt vermijden
Carpe diem suggereert dat je het beste maakt van de beperkte tijd die je gegeven is. Wat je ook zou willen doen in het leven, doe het nu. Stop met het uitstellen van je leven. Als er dingen zijn waar je van droomt, en je hebt een uitstekende gelegenheid om ze nu te doen, ga er dan voor, in het volle besef van de waarde van het huidige moment. Met een dergelijke kijk hebben stressvolle emoties zoals droefheid en woede en angst, die respectievelijk met het verleden en de toekomst te maken hebben, een geringere impact.
De notie van carpe diem heeft een buitengewone weerklank gevonden in de populaire cultuur. In de film Dead Poets Society bijvoorbeeld, moedigt acteur Robin Williams – die de rol speelt van een progressieve leraar Engels – zijn studenten aan om zich los te maken van de normen en het leven op een onverschrokken manier te leven. Hij zegt hen: “Carpe diem. Pluk de dag, jongens. Maak jullie leven buitengewoon.” Een centrale boodschap van deze film is dat iedereen een bijzonder leven kan hebben.
Op een dag zit je tijd erop. Wat als je dan merkt dat er maar weinig leuks was in je leven? Leer te genieten van het leven zoals het zich aandient. Kies bewust de doelen die je in je leven wilt bereiken, om te voorkomen dat je later in je leven spijt krijgt. Carpe diem houdt dus in dat je ruimte voor jezelf creëert om na te denken. Zo bepaal je wat echt belangrijk voor je is. Welke activiteiten brengen je vreugde? Wat geeft je energie? Waar moet je mee stoppen?
Verder dan jezelf
Een carpe diem oriëntatie op het leven komt ook je interpersoonlijke relaties ten goede. Het maakt je meer open voor anderen. Het creëert een gevoel van verbondenheid, de belangrijkste factor die het leven zin geeft. Met een grotere wil om te leven zul je meer van de pure, kinderlijke vreugde van het bestaan ervaren.
Dit is geen egoïstische gedachte. Carpe diem leven geeft je de kans om anderen te laten zien waar het allemaal om draait; dat leven iets meer is dan een hoogvliegende baan hebben, een groot huis of een flitsende auto. In plaats daarvan kun je, door een zinvol leven te leiden, een belangrijk rolmodel zijn en een bron van existentiële hoop.
Ik dring er bij je op aan je carpe diem eigen te maken. Het ligt in uw handen. U en alleen u kunt uw leven zo goed en inspirerend maken als het maar zijn kan. Zoals de Deense filosoof Søren Kierkegaard zei: “De hoogste en mooiste dingen in het leven zijn niet om over te horen, noch om over te lezen, noch om te zien, maar moeten, als men wil, geleefd worden.”
Auteur:
Manfred F. R. Kets de Vries is Professor of Leadership Development & Organisational Change aan INSEAD en de Raoul de Vitry d’Avaucourt Chaired Professor of Leadership Development, Emeritus. Hij is de programmadirecteur van The Challenge of Leadership, een van INSEAD’s top Executive Education programma’s.
Professor Kets de Vries’ meest recente boeken zijn: De CEO Fluisteraar: Meditaties over Leiderschap, Leven en Verandering; Quo Vadis: richting vinden als je je verloren voelt.