Ik voel er niet veel voor om de aandacht te vestigen op het feit dat ‘ook’ oudere en oude mensen zin hebben in en behoefte hebben aan intimiteit, erotiek en seks.[1] Het is een open deur intrappen, want het geldt voor iedereen.
In het kader van dit boek is het echter belangrijk hieraan aandacht te besteden. Er zijn tegenwoordig cijfers en percentages bekend over het al dan niet actieve intieme, erotische en seksuele leven van ons ouderen, de zestigplussers. Zoveel procent vindt ‘intimiteit’ erg belangrijk in hun leven en zoveel procent ‘seksualiteit’. Dan zijn er nog procenten voor ‘één keer in de week’ en de ‘opvallendste’ percentages voor de zeventigplussers die zich nog niet hebben laten uitblussen.
Nou, fijn om te weten. Maar hoezo? Er is toch niemand die serieus durft te beweren dat de behoefte aan intimiteit, erotiek en seks op een gegeven moment gewoon uit ons leven verdwijnt? Uit veel dingen blijkt dat men de oud geworden mens nog niet kent. En het is, met alle respect, zeer de vraag of het een goed idee is de oud geworden mens op dit gebied door middel van onderzoek te willen kennen.
Het is niet zo vreemd dat mensen die in eerste instantie op dit essentiële gebied om wat voor reden dan ook niet of nauwelijks bij elkaar passen, op zoek gaan naar andere mogelijkheden. Tenminste, als beiden verlangen naar een bevredigend affectief, intiem en seksueel leven, daar moeite voor willen en durven doen en zich niet hebben laten wijsmaken dat deze gevoelens op een bepaalde leeftijd ‘nu eenmaal’ verdwijnen.
Een leuk boek hierover is geschreven door de alleenstaande 67-jarige Amerikaanse Jane Juska, die op een dag besluit dat haar celibataire leven lang genoeg geduurd heeft.[2] Ze plaatst een advertentie in de krant waarin zij aankondigt veel seks te willen hebben met een man die zij leuk vindt. Haar belevenissen heeft ze opgetekend in dit boek.
Seksualiteit is dé motor van het leven. Erotiek is de brandstof waarop die motor draait. Intimiteit is het station waar de brandstof te verkrijgen is. Het is nog steeds zo dat ouderen worden geacht onaantrekkelijker te worden op dat gebied, wat helaas ook zal gebeuren als wij dat zelf geloven.
Daar komt bij dat seksuele aantrekkingskracht en opwinding met jonge lichamen wordt geassocieerd door de voortdurende presentatie daarvan. Het is een voorwaardelijke reflex geworden. Jong en opgewonden. Oud en langs de zijlijn tolerant zijn. Maar dat blijkt een vergissing van de bovenste plank.
Een oudere of zelfs oude vrouw die haar seksuele interesse en zelfs passie toont, wordt vaak minzaam en met medelijden bekeken of/en gewezen op de ongepastheid van haar gedrag (zoals de oma van Dennis uit hoofdstuk 4), terwijl het gewoon, normaal, hartelijk, geestig en levenslustig gedrag is.
Een oudere of oude man die zijn seksuele interesse en passie toont, wordt vaak als zielig of een geile ouwe bok beschouwd terwijl ook hij gewoon, normaal, hartelijk, geestig en levenslustig gedrag vertoont. Er worden grappen over gemaakt, er wordt kleinerend over gedaan.
Behalve door artsen en enkele andere uitzonderingen wordt het verlangen naar intimiteit, erotiek en seks van oude mensen over het algemeen niet erg serieus genomen. Moet het daarom eerst officieel vast komen te staan dat dit verlangen er inderdaad is voordat mensen het gaan geloven? Hoe kun je nu iets wat sinds mensenheugenis bestaat officieel gaan vaststellen?
Waarom wordt toch altijd, zij het subtiel, gesuggereerd dat intimiteit, erotiek en seks op een gegeven moment gewoon verdwijnt uit ons leven?
Een andere – mijns inziens minder geslaagde – poging om aan te tonen dat oudere en oude mensen wel degelijk lichamelijke intimiteiten praktiseren, is een fototentoonstelling van enige tijd geleden, waarin zij naakt te zien zijn terwijl ze op allerlei manieren de liefde bedrijven. Het was alsof ik bij mijn lurven werd gegrepen en met mijn hoofd vlak voor elke foto werd geduwd. Door het meedogenloze karakter van de foto’s wordt het intieme aspect van het lichamelijke contact uitgeschakeld. Het verband tussen intimiteit, erotiek en seks is daarmee geheel uit het oog verloren en dus verstoord. Het is net zoiets als een foto die wel eens van iemand wordt genomen terwijl hij aan het eten is. Net als diegene een hap naar zijn geopende mond brengt… flits! Een foto. Doorgaans vreselijke beelden. Zo was het bij deze foto’s ook. Deze tentoonstelling bevestigde eerder de vooroordelen en vastgeroeste ideeën die er bestaan over oude(re) mensen en intimiteit, erotiek en seks.
Het is bekend dat mensen met een actief en bevredigend intiem, erotisch en seksueel leven met een partner energiek zijn, veel zelfvertrouwen hebben en gezonder zijn dan mensen die dat niet hebben. Ze zijn over het algemeen vrolijk en hebben belangstelling voor de mensen om hen heen. Ze zijn vitaal en worden over het algemeen jonger geschat dan ze zijn, de normale fysiologische veranderingen die optreden ten spijt.
Deze ‘problemen’, zoals die maar al te graag genoemd worden – de gezonde oudere en oude mens is nauwelijks interessant – vallen in het niet bij een bevredigend intiem-lichamelijk leven met een partner. In de eerste plaats zijn voor deze veranderingen tal van hulpmiddelen beschikbaar, en in de tweede plaats zijn er vele wegen die naar hetzelfde doel leiden.
Regelmatig lichamelijk intiem zijn, wat ook geldt voor intimiteiten in psychische zin, geeft niet alleen het levenslang onmisbare lichamelijke contact maar zorgt op emotioneel vlak voor een hechte band.
Seksueel actieve senioren zijn de gelukkigste mannen en vrouwen. Als er één inzet is die loont, dan is het wel in dit domein, want de partners voelen zich er beter door. Het zicht op vervulling van verlangens op dit gebied is een enorm inspirerend gevoel dat zich uitbreidt naar alle aspecten van het leven.
Seksuele harmonie is echter niet altijd gemakkelijk te bereiken. Het komt voor dat nieuwe partners op erotisch en seksueel gebied verschillende behoeften hebben. Tenminste, dat kan na enige tijd vast komen te staan. Hoewel dit lange tijd een dubbeltje op z’n kant kan betekenen, wil het niet per se zeggen dat het tussen de partners mis zal lopen. Het hoeft geen problemen op te leveren. Het is heel goed mogelijk dat als deze verschillen zijn vastgesteld en uitgesproken, men zich na enige tijd in deze situatie bij elkaar aansluit. Dat wil zeggen dat het stel meer en meer aandacht besteedt aan de aard van de intimiteit die hen typeert. Tegelijkertijd kunnen ze bekijken hoe ze het beste kunnen omgaan met de seksuele en erotische behoeften die niet combineerbaar zijn. Eenvoudig is dit niet, maar ik denk dat het vaststellen en naar elkaar uitspreken van deze dingen de verbintenis kan verstevigen en uitbreiden naar nieuwe gebieden waarvan het bestaan eerst niet werd vermoed. Want wat een vertrouwen spreekt daar uit! Wat is dit onder ogen zien van een dergelijk gegeven een daad van vriendschap! En wat een erkenning van beider eigen-zijn.
Een goede verhouding bestaat onder meer uit het vermogen van een paar om doodlopende wegen op tijd te zien en te erkennen en deze wegen af te buigen naar een ander punt. Een goede verhouding wordt ook gekenmerkt door het besef dat een voortdurend geduw, getrek en gevecht ook op dit gebied zinloos is. Daarvoor zijn de belangen in dit late uur te groot. Zij beschikken immers over een totale inzet die niet alleen was bestemd om elkaar te veroveren maar blijvend is en typeert: de kwaliteit van de verbintenis wordt als het belangrijkst beschouwd.
Een dergelijke verbintenis is iets waar menigeen sterk naar verlangt. Mensen die zo’n verbintenis tot stand kunnen brengen, hebben het vermogen ontwikkeld tegen hun verlies te kunnen. Zij weten dat verliezen in die zin per definitie een investering is, die zich kan omzetten in dubbele winst. Het zal ook duidelijk zijn dat van inleveren geen sprake is. Het is een kwestie van hoogstens een paar stappen terugdoen om beter te kunnen springen.
Anna (75) en Gerard (75) hebben elkaar tien jaar geleden leren kennen. Gerard heeft meteen aangegeven dat hij graag met meerdere vrouwen contact heeft, ook op erotisch en seksueel gebied. Dat is altijd al zo geweest.
Anna is een zeer ondernemende vrouw die veel reist. Ze wil echter niets te maken hebben met Gerards andere vriendinnen. Voor haar is zijn polygame praktijk niet echt een punt. Het is meer dat vrouwen – dus ook zij – snel een concurrerende houding ten opzichte van elkaar aannemen en spelletjes gaan spelen. Zij wil daar vooral voor zichzelf niet in terechtkomen.
Zij vindt dat mensen in dit opzicht kunnen doen wat ze willen, maar wel geheel in eigen beheer en in ongedeelde consequenties. Wel wil ze verder met Gerard. Ze wil van de geneugten van hún vrijerijen, van hún gezamenlijke activiteiten en de dingen die zíj voor elkaar doen blijven genieten.
Ze heeft hem – als resultaat van de gesprekken die zij hierover hebben gevoerd – gevraagd nooit iets aan haar te vertellen over het contact met zijn vriendinnen. Daarom wil zij niet dat de betreffende vrouwen naar haar huis bellen, mailen of schrijven, laat staan op bezoek komen als hij bij haar vertoeft. Zij vraagt hem haar daar in geen enkel opzicht mee te confronteren. Zij zal er ook nooit naar vragen en hij kan zijn gang gaan.
Gerard vindt dit zo aantrekkelijk en ook billijk van haar dat hij deze wens inwilligt en hun verhouding de glans van de exclusiviteit verleent. Dit werkt uitstekend voor hen. Door dit van elkaar te weten, rekening met elkaar te houden en dit gegeven verder geen rol te laten spelen in hun verhouding is er inderdaad iets exclusiefs ontstaan. Er is een verbintenis tot stand gekomen en veel vriendschap en vertrouwen. Begrip was er al en ook het inzicht dat niet alles bij een en dezelfde persoon te halen en te brengen is.
Op een gegeven moment krijgt Gerard problemen met zijn gezondheid. Het wordt niet beter, integendeel, het gaat van kwaad tot erger. Hij en Anna komen overeen dat hij bij haar intrekt om niet helemaal alleen in zijn huis afhankelijk te zijn van thuiszorg. Het is gezelliger samen en de thuiszorg speelt dan slechts een aanvullende rol.
Daarvoor geven beiden iets op. Behalve een middagje naar de stad of uitgaan met vriend of vriendin gaat Anna niet meer voor langere tijd op reis. Hij heeft van zijn vriendinnen afscheid genomen omdat Anna niet accepteert dat zij bellen naar haar huis of Gerard daar bezoeken.
Mocht Gerards gezondheid weer op peil komen, dan zijn de contacten misschien te herstellen en kan Anna weer plannen maken om op reis te gaan. Zo niet, dan duurt deze situatie voort tot het einde. Dit paar is in staat geweest om iets bijna onmogelijks op te lossen, hoe onaanvaardbaar het ook mocht lijken.
Op een enkele uitzondering na wensen de meeste mensen die ik hierover mocht spreken echter een exclusieve intieme, erotische en seksuele verbintenis. Dat betekent dat het een must is om bij elkaar te gaan passen. Bij Anna en Gerard noch bij mensen die de exclusiviteit verkiezen is dit iets dat vanzelf gaat. In beide gevallen is de inzet en dus de moeite die men voor en met elkaar wil doen bepalend en ook spannend.
Eerder schreef ik over een accentverschuiving in het seksuele leven. De innigheid wordt intenser beleefd, zo lijkt het. De seksuele daad wordt over het algemeen als minder belangrijk ervaren, althans minder belangrijk dan vroeger. Maar dat maakt niets uit als het gaat over een intiem leven met elkaar. Uit alles kan blijken dat op dit intieme niveau belangstelling voor elkaar bestaat en dat men dit op de een of andere manier met elkaar wil beleven.
Het kan niet anders dan hier af en toe over te praten met elkaar. En het kan niet anders dat dit op elkaar afstemmen enige tijd vergt. Soms is dat lastig en soms lukt dat niet. Dit alles is niet in één gesprek te regelen. Het kan niet zo zijn dat ieder zijn wensen op tafel legt en die nu eindelijk wel eens bevredigd wil zien, of deze wensen tegen elkaar wegstreept. Daarom is het van belang het seksuele leven samen rustig op te bouwen. De intimiteit zal vanzelf blijken, als we er maar niet te veel de aandacht op vestigen en er geen snelle resultaten worden afgedwongen. Haast is dodelijk voor voldoening en voor intimiteit.
Ina (71) en Kees (73) leren elkaar kennen in het ziekenhuis. Beiden hebben een operatie achter de rug. Ze treffen elkaar in een gemeenschappelijke ontmoetingsruimte voor patiënten. Er ontstaat een prettig contact, en als het tijd is om naar huis te gaan, spreken ze af eens bij elkaar op bezoek te gaan. Beiden leven alleen.
In het ziekenhuis komt een eventueel intiem contact geen moment in hen op. Er zijn dan andere dingen die de aandacht opeisen. Daarna volgt natuurlijk voor beiden een periode van herstel. Zo komt het dat Ina en Kees niet meteen denken aan een seksueel leven met elkaar. De nadruk ligt op rekening houden met elkaar, een beetje extra verzorging en het aangename van elkaars gezelschap.
Maar daar komt geleidelijk aan verandering in. Na ruim een jaar dringt het tot hen door dat ze bij elkaar zijn gaan horen, onder andere doordat de kinderen hen samen zijn gaan uitnodigen voor verjaardagen en de feestdagen. Tijdens een van die gelegenheden valt het Kees op hoe vanzelfsprekend het is dat Ina er ook bij is. Hij gaat haar ineens met andere ogen bekijken. Hij stelt zich voor hoe zij eruitzag toen ze veertig was. De gedachte bevalt hem wel. Hij herinnert zich zijn vroegere belangstelling voor vrouwen. Hij krijgt een aangename binnenpret. Wat een moeite had hij altijd voor de dames gedaan! En hoeveel blauwtjes had hij wel niet gelopen! Stel je voor dat hij Ina zou versieren, zou ze dat dan laten gebeuren of hem blijven afhouden? Sommigen van de vrouwen van vroeger genoten van zijn aanhoudende aandacht zonder ook maar een duimbreed toe te geven. Zou Ina zo iemand zijn? Hij bekijkt haar aandachtig, zonder dat ze daar in het gezelschap erg in heeft. Nee, denkt hij, Ina is met niemand anders te vergelijken. Hij ziet dat ze geanimeerd met een zwager van hem zit te praten. Op een gegeven moment slaat zij haar benen over elkaar, en ineens is het alsof hij die voor het eerst ziet.
Plotseling wordt er een speciale belangstelling in hem gewekt. Ina lijkt nog steeds niet te merken dat Kees naar haar zit te kijken. Hij probeert nu haar ogen naar zich toe te trekken. De rest van het gezelschap bestaat alleen nog vaag. Hij hoort hun stemmen, maar alleen op de achtergrond. Er is nog maar één iemand in het vertrek: Ina.
Als zij bij haar thuis nog even wat napraten, besluit hij haar te vertellen wat er met hem is gebeurd. Maar hij vertelt het zo dat zij het gevoel krijgt dat hij haar aan het versieren is.
‘Je raadt nooit welke leuke vrouw ik vanavond zag…’ Een aardig spel. Als Ina aangeeft zich zeer gevleid te voelen en nét even anders gaat zitten, zegt hij dat ze maar niet boos moet worden maar dat hij een beetje verliefd op haar is geworden.
Nu blijven ze af en toe bij elkaar slapen. Soms vrijen ze wat. Ze gaan samen naar de dokter om te informeren naar de risico’s die hartproblemen eventueel met zich mee kunnen brengen. Omdat ze gewend zijn rekening met elkaar te houden bouwen ze het op seksueel vlak geleidelijk op. Dit verloopt verrassend goed. Ze doen dingen die vroeger niet in hen zouden zijn opgekomen. Ze zijn in dit opzicht min of meer opnieuw begonnen.
[1] Zie ook Schirrmacher, het hoofdstuk ‘Een lichaam met een schuldenlast’, pp. 72-75.
[2] Jane Juska, Een dame op vrijersvoeten. Arena, 2004.
Sophie de Wijn
Ik denk , nee ik weet het zeker leeftijd doet er niet toe als het om intimiteit gaat het is een menselijke behoefte.
Het zijn vooral vrouwen die na een bepaalde leeftijd worden afgeschreven mannen zie hen niet meer staan.
En daar zit je dan als vrouw van bv boven de 80 en je verlangt toch naar in warmte en intimiteit.
Zelf heb ik al een paar jaar een intieme omgang met een dame die net 89 is geworden ik zelf ben 62 , zij is helemaal alleen geen fam meer en ook geen man, dus ook vaak wel eenzaam wij kenden elkaar al een tijd voor het meer is geworden en ja wij knuffelen met elkaar geen volledige sex maar kussen zoenen strelen en soms ook wederzijdse Masturbatie tot volle tevredenheid van ons beiden.
Het is een enorm taboe maar als de vrouw op leeftijd goed bij haar verstand is en dit zelf wenst dan en er heel veel plezier uit haalt dan is er toch niets op tegen? ik geef toe dat het ook voor mij heel fijn en bijzonder is.
Wij vinden elkaar gewoon lief en dat hoeft niemand in de omgeving te weten, het is iets tussen ons beiden.